گاز اکسیژن
اکسیژن یک گاز منحصر به فرد می‌باشد و رفتار آن با هوا، هواي فشرده، نيتروژن و ديگر گازهاي خنثي متفاوت مي‌باشد. اكسيژن گازی بسيار واكنش پذير است. اكسيژن خالص كه بصورت فشرده در سيلندر ذخيره مي‌شود مي‌تواند شديداً با بعضي از مواد مانند روغن و گريس واكنش دهد. گفتنی است ساير مواد ممكن است در مجاورت اكسيژن دچار حريق خود به خودي شوند. تقريباً اكثر مواد شامل منسوجات، لاستيك‌ها و حتي فلزات در مجاورت با اكسيژن شديداً مشتعل مي‌شوند.
تنفس اکسیژن خالص به مدت طولانی باعث بروز مشکلاتی در عملکرد ریه می‌شود لازم به ذکر است که عملکرد ریه‌ها به گونه‌ای است که توانایی ساخت مواد آنتی اکسیدان را به مقدار زیاد دارد و این مواد ریه‌ها را از اثر تخریبی اکسیژن حفظ می‌کنند.
اگر به هر دلیلی سیستم دفاعی آنتی اکسیدان کاهش پیدا کند (مصرف زیاد یا کاهش توان تولید)، تنفس اکسیژن می‌تواند صدمات جدی به ریه‌ها وارد کند.
تنفس اکسیژن خالص به مقدار زیاد می‌تواند ضایعه پیشرونده و کشنده در ریه‌ها به وجود آورد که این عارضه خیلی شبیه سندرم دیسترس تنفسی حاد ( ARDS ) می‌باشد.
نکته مهم این است که تمایل به ایجاد ضایعه ریوی در اثر تنفس اکسیژن در موجودات زنده مختلف، متفاوت است و به عنوان مثال، 5 تا 7 روز تنفس اکسیژن خالص در موش آزمایشگاهی موجب مرگ می‌شود ولی لاک- پشت دریایی می‌تواند تا پایان عمر از اکسیژن خالص تنفس کرده و هیچ گونه اثری بر حیات آن نداشته باشد.
البته باید بدانیم که اطلاعات و آگاهی ما در مورد اثرات و سمیت گاز اکسیژن بر روی شش‌های انسان کامل نیست زیرا سمیت اکسیژن بر روی حیوانات آزمایش شده است بنابراین اطلاعات ما کامل نیست.
برخی از آزمایش‌ها نشان داده است که اگر انسان سالم به مدت 6 تا 12 ساعت اکسیژن 100% را استشمام کند ظرفیت حیاتی شش‌ها کاهش می‌یابد.
مسمومیت با اکسیژن (اکسیژن سمی):
اگرچه اکسیژن برای حیات ضروری است، اما قرار گرفتن در معرض مقادیر زیاد اکسیژن، به خصوص در فشارهای بالا، می‌تواند سمی باشد. این پدیده بیشتر در شرایط زیر مشاهده می‌شود:
* غواصی: غواصان ممکن است در معرض فشار زیاد اکسیژن قرار گیرند، به ویژه هنگام استفاده از مخلوط‌های تنفسی غنی از اکسیژن.
* اکسیژن درمانی هایپرباریک (HBOT): در این درمان، بیماران در یک محفظه تحت فشار بالا قرار می‌گیرند و اکسیژن خالص تنفس می‌کنند. در حالی که HBOT می‌تواند فواید درمانی داشته باشد، اما خطر مسمومیت با اکسیژن نیز وجود دارد.
انواع مسمومیت با اکسیژن:
1. مسمومیت ریوی ناشی از اکسیژن
* علائم: سرفه، درد قفسه سینه، تنگی نفس، و در موارد شدید، ادم ریوی (جمع شدن مایع در ریه‌ها).
* علت: آسیب به بافت ریه به دلیل استرس اکسیداتیو ناشی از اکسیژن.
* این نوع مسمومیت معمولاً در اثر قرار گرفتن طولانی‌مدت در معرض غلظت بالای اکسیژن در فشار نرمال (اتمسفر) رخ می‌دهد.
2. مسمومیت عصبی ناشی از اکسیژن (اثر پاول برت):
* علائم: انقباض عضلات (تیک)، حالت تهوع، سرگیجه، اختلالات بینایی، و در موارد شدید، تشنج.
* علت: اثر سمی اکسیژن بر سیستم عصبی مرکزی.
* این نوع مسمومیت معمولاً در اثر قرار گرفتن در معرض فشارهای بالای اکسیژن (مثلاً در عمق زیاد در حین غواصی) رخ می‌دهد.
عوامل خطر
* فشار اکسیژن: افزایش فشار اکسیژن خطر مسمومیت را افزایش می‌دهد.
* مدت زمان قرار گرفتن در معرض: قرار گرفتن طولانی‌مدت در معرض اکسیژن خطرناک است.
* غلظت اکسیژن: غلظت بالای اکسیژن خطر را افزایش می‌دهد.
* عوامل فردی: برخی افراد ممکن است نسبت به مسمومیت با اکسیژن حساس‌تر باشند.
پیشگیری
* محدود کردن قرار گرفتن در معرض اکسیژن با فشار بالا.
* استفاده از مخلوط‌های تنفسی مناسب برای غواصی.
* کنترل دقیق پارامترهای اکسیژن در درمان‌های هایپرباریک.
* پایش علائم و نشانه‌های مسمومیت با اکسیژن.
درمان
* کاهش قرار گرفتن در معرض اکسیژن.
* درمان علائم.
* در موارد شدید، مراقبت‌های حمایتی (مانند اکسیژن درمانی، داروهای ضد تشنج).