سپهر گاز کاویان تولید کننده و تامین کننده گازهای خالص وترکیبی دارای گواهینامه ISO17025 و آزمایشگاه مرجع اداره استاندارد ایران می باشد.جهت خرید گازهای خالص و ترکیبی تماس بگیرید. 02146837072 – 09033158778
ماهیت شیمیایی اکسیژن و نقش آن در احتراق
اکسیژن عنصری شیمیایی با نماد O و عدد اتمی ۸ است که به‌صورت گسترده در اتمسفر زمین وجود دارد. این گاز بی‌رنگ، بی‌بو و بی‌مزه است اما از نظر شیمیایی، یک اکسیدکننده بسیار قوی به شمار می‌رود. برخلاف سوخت‌هایی مانند بنزین یا گازوئیل، اکسیژن خود به‌تنهایی نمی‌سوزد، اما برای انجام احتراق وجود آن ضروری است.
در شرایط عادی، هوا شامل حدود ۲۱ درصد اکسیژن است و همین مقدار برای پشتیبانی از فرآیندهای تنفسی و سوختن کافی است. اما زمانی که اکسیژن خالص و تحت فشار در سیلندر ذخیره می‌شود، میزان غلظت آن بسیار بالاتر از شرایط طبیعی است. افزایش غلظت اکسیژن موجب می‌شود که مواد قابل اشتعال بسیار سریع‌تر و با شدت بیشتری بسوزند. به‌عنوان مثال، یک پارچه یا دستکش آغشته به روغن که در معرض اکسیژن خالص قرار گیرد، می‌تواند در کسری از ثانیه شعله‌ور شود.
چرا تماس اکسیژن با روغن خطرناک است؟
روغن، گریس و بسیاری از مواد چرب دیگر، ترکیبات آلی هستند که حاوی کربن و هیدروژن‌اند. این مواد ذاتاً قابل اشتعال‌اند و در مجاورت اکسیژن غلیظ و تحت فشار، پتانسیل انفجار و آتش‌سوزی پیدا می‌کنند. زمانی که روغن یا گریس با شیر یا مانومتر اکسیژن تماس داشته باشد، حتی یک جرقه کوچک یا افزایش ناگهانی فشار می‌تواند آغازگر واکنشی شدید باشد.
فرآیند خطرناک به شکل زیر رخ می‌دهد:
وجود منبع سوخت (روغن یا گریس): این مواد آلی در نقش سوخت عمل می‌کنند.
اکسیژن خالص و فشرده: شرایطی ایده‌آل برای تشدید احتراق.
منبع انرژی (اصطکاک، جرقه یا افزایش دما): کوچک‌ترین انرژی اضافی می‌تواند شروع‌کننده واکنش باشد.
به محض آغاز واکنش، گرمای آزادشده موجب تشدید و گسترش آتش‌سوزی می‌شود. در بسیاری از موارد، این فرآیند آن‌قدر سریع اتفاق می‌افتد که فرصت هیچ‌گونه واکنش ایمنی برای مهار آن باقی نمی‌گذارد.
نمونه‌های واقعی حوادث ناشی از تماس اکسیژن و روغن
در تاریخچه استفاده صنعتی و پزشکی از اکسیژن، موارد متعددی از انفجار یا آتش‌سوزی به دلیل تماس اکسیژن با روغن ثبت شده است. برای نمونه:
حادثه بیمارستانی: در یکی از بیمارستان‌ها، هنگام تعویض مانومتر کپسول اکسیژن، کاربر از گریس برای روانکاری اتصالات استفاده کرده بود. به محض باز کردن شیر، مانومتر منفجر شد و موجب سوختگی شدید پرستار شد.
صنعت جوشکاری: کارگری برای باز و بسته کردن شیر اکسیژن از آچار آغشته به روغن استفاده کرد. فشار بالای اکسیژن و اصطکاک فلز باعث آتش‌سوزی ناگهانی شد که به انفجار سیلندر انجامید.
حادثه خانگی: برخی بیماران که از دستگاه اکسیژن خانگی استفاده می‌کردند، به اشتباه برای نرم‌کردن ماسک و لوله‌ها از روغن‌های گیاهی استفاده کردند. همین کار موجب آتش‌سوزی شدید در هنگام روشن بودن شعله گاز آشپزخانه شد.
این مثال‌ها نشان می‌دهند که حتی مقدار کمی روغن یا گریس نیز در مجاورت اکسیژن فشرده می‌تواند فاجعه‌آفرین باشد.
استانداردهای جهانی و هشدارهای ایمنی
سازمان‌های بین‌المللی ایمنی صنعتی مانند OSHA ، ISO و همچنین انجمن گازهای فشرده (CGA) دستورالعمل‌های صریحی درباره نگهداری و استفاده از کپسول‌های اکسیژن ارائه کرده‌اند. برخی از مهم‌ترین نکات عبارت‌اند از:
ممنوعیت استفاده از هر نوع روغن یا گریس در اتصالات، شیرها و مانومترهای اکسیژن.
پاکیزگی کامل ابزار: هر ابزاری که برای کار با کپسول اکسیژن استفاده می‌شود باید کاملاً تمیز و عاری از چربی باشد.
عدم استفاده از دستکش یا لباس چرب هنگام جابجایی کپسول.
باز کردن آرام شیر: تا از شوک فشار ناگهانی جلوگیری شود.
نگهداری کپسول در محیطی خنک و دور از مواد آتش‌زا.
این استانداردها در سراسر جهان به‌عنوان مرجع ایمنی پذیرفته شده‌اند و رعایت نکردن آن‌ها می‌تواند علاوه بر خسارت مالی، خسارت‌های جانی سنگینی به دنبال داشته باشد.
توصیه‌های ایمنی در نگهداری و استفاده از کپسول اکسیژن
برای جلوگیری از خطرات ناشی از تماس روغن با کپسول اکسیژن، توصیه‌های زیر باید همواره رعایت شوند:
عدم استفاده از روان‌کننده‌ها: هیچ‌گاه برای باز و بسته کردن شیر یا اتصالات اکسیژن از گریس یا روغن استفاده نکنید.
شست‌وشوی منظم دست‌ها: قبل از کار با کپسول، دست‌ها باید تمیز و بدون آثار چربی باشند.
استفاده از ابزار اختصاصی: تنها ابزارهای مخصوص و تمیز برای باز کردن اتصالات استفاده شود.
آموزش کاربر: تمام پرسنل پزشکی، صنعتی و حتی کاربران خانگی باید آموزش‌های لازم درباره خطرات اکسیژن دریافت کنند.
بازرسی منظم کپسول و تجهیزات: هرگونه آلودگی با روغن یا مواد مشابه باید فوراً برطرف شود.
اکسیژن گازی ارزشمند و حیاتی است که بدون آن زندگی و بسیاری از فرآیندهای صنعتی ممکن نیست. با این حال، این گاز به دلیل خاصیت اکسیدکنندگی شدید، می‌تواند در شرایط خاص بسیار خطرناک باشد. یکی از بزرگ‌ترین خطرات، تماس اکسیژن تحت فشار با روغن یا گریس است که می‌تواند به آتش‌سوزی یا انفجار منجر شود.
به همین دلیل، استانداردهای جهانی و دستورالعمل‌های ایمنی تأکید ویژه‌ای بر ممنوعیت استفاده از روغن در تجهیزات اکسیژن دارند. آگاهی و رعایت این نکات نه تنها برای حفظ ایمنی فردی، بلکه برای جلوگیری از بروز حوادث در محیط‌های صنعتی و پزشکی ضروری است.
